Οπτικοποιώντας την ανθρωπότητα

Μία ψηφιακή έκθεση σε τρεις ενότητες, βασισμένη στα έργα των μόνιμων συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του MOMus - Mητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο του Δικτύου Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ.

Πέρα από την παγκόσμια ανθρωπιστική και οικονομική κρίση, στην Covid-19 εποχή η ανθρωπότητα καλείται να αντιμετωπίσει πρωτόγνωρες προκλήσεις που σχετίζονται με την αυξανόμενη οικονομική ανισότητα, το ανεξέλεγκτο κλίμα φόβου, τον αυθαίρετο περιορισμό ατομικών ελευθεριών και την εργασιακή αβεβαιότητα. Προκλήσεις που καθιστούν πιο επίκαιρη από ποτέ τη συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, 70 χρόνια μετά την υπογραφή της Ευρωπαϊκής Διακήρυξης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Η τέχνη μπορεί να ξεπεράσει εμπόδια όπως η γλώσσα, η κουλτούρα και η πολιτική. Καταγράφει, ερμηνεύει και αποκαλύπτει αλήθειες πέρα από το ορατό. Η έκθεση Οπτικοποιώντας την Ανθρωπότητα επιχειρεί να παρουσιάσει, άλλοτε με ευθύ και άλλοτε με υπαινικτικό τρόπο, εικόνες θάρρους και αδικίας, ελπίδας και απελπισίας, μικρές και μεγάλες επιτυχίες και αποτυχίες του ανθρώπου να προστατέψει τον άνθρωπο.

Είναι διαρθρωμένη σε τρεις ενότητες κάθε μία από τις οποίες περιλαμβάνει έργα και από τους τρεις συμμετέχοντες φορείς. Η ενότητα με τίτλο Animus Immortalis Est θίγει το φλέγον ζήτημα της αξίας της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σε μια εποχή που ο φονταμενταλισμός, ο φασισμός, ο θρησκευτικός εξτρεμισμός και η τρομοκρατία απειλούν τις ανθρωπιστικές αξίες πάνω στις οποίες δομήθηκε η Ευρώπη μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Η δεύτερη ενότητα με τίτλο Κάτι Σαν Σπίτι, ασχολείται με την έννοια της Εστίας τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά: η παγκοσμιοποίηση έχει μετατρέψει εκατομμύρια ανθρώπους από πολίτες σε μετανάστες, το δικαίωμα στην κατοικία, στην ασφάλεια αλλά και στον αυτοπροσδιορισμό είναι λιγότερο δεδομένα από ποτέ. Τί σημαίνει «σπίτι» για τον καθένα από μας; Τέλος η ενότητα με τίτλο Κλιματική Κρίση παρουσιάζει έργα που στόχο έχουν να καταδείξουν το μείζον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και των μοιραίων περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεών της, ήδη παγκοσμίως αισθητών, αφήνοντας ανοιχτό το ερώτημα, εάν η ανθρωπότητα πλέον δύναται και σκοπεύει να διορθώσει τα περιβαλλοντικά λάθη της.

© Πνευματικά δικαιώματα έργων: τα ιδρύματα και οι καλλιτέχνες

Δίκτυο Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού ΥΠΠΟΑ -  Project 1

Το Δίκτυο Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της Διεύθυνσης Εικαστικών, Αρχιτεκτονικής, Φωτογραφίας και Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ και λειτουργεί υπό τη μορφή συνεργατικής πλατφόρμας στην οποία συμμετέχουν οι εποπτευόμενοι μουσειακοί φορείς σύγχρονου πολιτισμού.

 Η ιδέα προέκυψε από την επιτακτική ανάγκη των καιρών μας και τα προτάγματα της διεθνούς μουσειακής πρακτικής για τη δημιουργία ενός πλέγματος συνεργειών και συνεργασιών με στόχο την εξοικονόμηση πόρων, την εξεύρεση συνεργατικών τρόπων και εργαλείων, την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και την από κοινού ανάδειξη των έργων που ανήκουν στις δημόσιες συλλογές της χώρας.

Η ψηφιακή έκθεση “Οπτικοποιώντας την ανθρωπότητα” αποτελεί την πρώτη επίσημη δράση του Δικτύου για την οποία συνεργάστηκαν η Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης.    Εγκαινιάστηκε μ’ αυτόν τον τρόπο ένα συλλογικό εκθεσιακό εγχείρημα, στο οποίο για πρώτη φορά τα μεγαλύτερα μουσεία μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης της χώρας συνεργάστηκαν για την υλοποίηση μιας υψηλού επιπέδου διεθνούς έκθεσης αφιερωματικού χαρακτήρα.

Ομάδα εργασίας του Δικτύου Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού

Αντώνης Σκλεπάρης, Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Εικαστικών, Αρχιτεκτονικής, Φωτογραφίας και Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ.
Συραγώ Τσιάρα, Αν. Διευθύντρια MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Διευθύντρια Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης
Έφη Αγαθονίκου, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Συλλογών, Καλλιτεχνικού και Μουσειολογικού Προγραμματισμού της ΕΠΜΑΣ.
Ηρακλής Παπαϊωάννου, Επιμελητής και Προϊστάμενος συλλογών MOMus-ΜΦΘ
Άννα Μυκονιάτη, Επιστημονική συνεργάτις του ΕΜΣΤ.
Σπύρος Μάκκας, Προϊστάμενος του Τμήματος Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού της Διεύθυνσης Εικαστικών, Αρχιτεκτονικής, Φωτογραφίας και Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ.

ΟΜΆΔΑ ΕΡΓΑΣΊΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΎΟΥ ΜΟΥΣΕΊΩΝ ΣΎΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΎ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ
  • Αντώνης Σκλεπάρης, Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Εικαστικών, Αρχιτεκτονικής, Φωτογραφίας και Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ

  • Συραγώ Τσιάρα, Αν. Διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές  Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

  • Έφη Αγαθονίκου, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Συλλογών, Καλλιτεχνικού και Μουσειολογικού Προγραμματισμού της ΕΠΜΑΣ

  • Ηρακλής Παπαϊωάννου, Επιμελητής και Προϊστάμενος συλλογών του MOMus-Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης

  • Άννα Μυκονιάτη, Επιστημονική συνεργάτις του ΕΜΣΤ

  • Σπύρος Μάκκας, Προϊστάμενος του Τμήματος Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού της Διεύθυνσης Εικαστικών, Αρχιτεκτονικής, Φωτογραφίας και Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ

Συντελεστές
Ενότητα 1 - ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΟΥΤΣΟΥ

Ενότητα «Animus Immortalis Est»

Συντονισμός ενότητας: Έφη Αγαθονίκου

Επιμέλεια ενότητας/Εισαγωγικό κείμενο: Κατερίνα Ταβαντζή

Λήμματα: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, Τώνια Γιαννουδάκη, Κατερίνα Ταβαντζή, Λίνα Τσίκουτα

Ευχαριστίες στις επιμελήτριες ΕΠΜΑΣ που συνεργάστηκαν στην επιλογή των έργων της ΕΠΜΑΣ: Λίνα Τσίκουτα, Τώνια Γιαννουδάκη, Ζίνα Καλούδη 

Ενότητα 2 - ΕΘΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Ενότητα «Κάτι Σαν Σπίτι»

Επιμέλεια ενότητας: Δάφνη Βιτάλη, Άννα Μυκονιάτη

Εισαγωγικό κείμενο:  Άννα Μυκονιάτη

Λήμματα: Ανίνα Βαλκανά, Δάφνη Βιτάλη, Ελένη Γανίτη, Άννα Μυκονιάτη, Τίνα Πανδή, Σταμάτης Σχιζάκης

Ευχαριστίες στους επιμελητές του ΕΜΣΤ που συνεργάστηκαν στην επιλογή των έργων του ΕΜΣΤ: Σταμάτη Σχιζάκη, Μαρίνα Τσέκου

Ενότητα 3 - ΜΟΜus, ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Ενότητα «Κλιματική Κρίση»

Επιμελητική ομάδα MOMus: Αρετή Λεοπούλου, Θοδωρής Μάρκογλου, Θούλη Μισιρλόγλου, Ηρακλής Παπαϊωάννου, Κατερίνα Σύρογλου, Μαρία Τσαντσάνογλου, Συραγώ Τσιάρα

Εισαγωγικό κείμενο: Αρετή Λεοπούλου

Λήμματα: Αρετή Λεοπούλου, Θοδωρής Μάρκογλου, Γιάννης Μπόλης, Ηρακλής Παπαϊωάννου, Κατερίνα Σύρογλου, Μαρία Τσαντσάνογλου, Συραγώ Τσιάρα


Animus Immortalis Est

Ενότητα 1

Πυροβολήστε με, δειλοί. Θα σκοτώσετε έναν άνθρωπο, όχι τις ιδέες μου.

Τα τελευταία λόγια του Τσε Γκεβάρα ηχούν σαν ύμνος στα αναφαίρετα ανθρώπινα δικαιώματα για τα οποία εκείνος είχε παλέψει πριν ο πρόωρος θάνατός του τον μετατρέψει σε σύμβολο της εξέγερσης κατά της κοινωνικής αδικίας.

Και είναι αλήθεια πως, στο διάβα της ιστορίας, η ανθρώπινη μισαλλοδοξία προσπάθησε συχνά να εξαλείψει τον διαφορετικό τρόπο σκέψης σκοτώνοντας το σώμα που λειτουργεί ως φορέας και όργανο έκφρασης αυτής της διαφορετικότητας.

Είτε πρόκειται για θρησκευτικές πεποιθήσεις, είτε για πολιτικές ιδεολογίες, η ελευθερία σκέψης και συνείδησης, που θεωρητικά αποτελεί αδιαπραγμάτευτο ανθρώπινο δικαίωμα, πολλές φορές στοχοποιείται και καταδιώκεται στο πλαίσιο μιας καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων. Ελευθερία καταρχάς ατομική, που αφορά το δικαίωμα στην έκφραση μιας προσωπικής πεποίθησης, στην εκπαίδευση, στην ισονομία, σε μια μεταχείριση ανεπηρέαστη από κοινωνικές ή φυλετικές διακρίσεις. Και μετά συλλογική, ιδίως σε περιόδους εμφυλίων ή κατοχικών πολεμικών συρράξεων, ή απολυταρχικών καθεστώτων, που φέρνουν στην επιφάνεια ό,τι πιο σκοτεινό μπορεί να κρύβει μέσα του ο άνθρωπος, στην προσπάθειά του να εξαφανίσει τον ιδεολογικό του αντίπαλο.

Γιατί συχνά η αφαίρεση της ζωής δεν αρκεί. Το μίσος εναντίον αυτού που αντιστέκεται στα δικά τους ιδεολογήματα, κάνει κάποτε τους ανθρώπους να στραφούν με βαναυσότητα κατά του ‘άλλου’ κατακρεουργώντας με λύσσα το σώμα του, σωματοποιώντας έτσι στο ξένο σώμα την δική τους εσωτερική αρρώστια. Και τα βασανιστήρια ή ο μαρτυρικός θάνατος φτάνουν να γίνουν έκθεμα, αποτροπαϊκό σύμβολο της απόλυτης επικράτησης.

Είναι αυτός ο ίδιος μηχανισμός που, αναγόμενος στην σφαίρα του συλλογικού, χαρακτηρίζει τις επιχειρήσεις εξάλειψης ολόκληρων λαών: η κατάκτηση των εδαφών και η θανάτωση των γηγενών πληθυσμών δεν αρκούν. Πρέπει να εκλείψει ό,τι συγκροτεί την εθνική ταυτότητα της κατακτημένης συλλογικότητας. Και αυτή η αφαίρεση της συλλογικής ταυτότητας συντελείται μέσω της καταστροφής ή του σφετερισμού της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Το ξερίζωμα των επιζώντων από τον κόσμο τους γίνεται έτσι ακόμα πιο οδυνηρό, αφού τους στέρησαν το δικαίωμα σε ό,τι πολυτιμότερο μετά από το αγαθό της ίδιας της ζωής.

Όμως η ιδέα δεν μπορεί να σκοτωθεί. Το φως της συνεχίζει να καίει, ενδυναμωμένο από τις θυσίες αυτών που την υπερασπίστηκαν με κάθε κόστος. Και όταν ακόμα το σώμα καταστραφεί, η μορφή ανάγεται σε σύμβολο και πηγή έμπνευσης, για να θυμίζει πως οι αξίες για τις οποίες ο άνθρωπος πολέμησε και θυσιάστηκε είναι πάντα ζωντανές, λόγω της αθάνατης πνευματικής φλόγας που όλοι κρύβουμε μέσα μας.

Κάτι σαν σπίτι

Ενότητα 2

                                     Δώσε μου τόπο να σταθώ και μπορώ να μετακινήσω τη Γη.

Αρχιμήδης

Το σπίτι ως χώρος όπου συμπλέκει τον Τόπο, τον Χρόνο και τη Μνήμη συνέχει στον ιστό του ανθρώπους, αισθήματα, προσδοκίες, ελπίδες και απογοητεύσεις .

Πρώτος ο Όμηρος επένδυσε στην Οδύσσεια την έννοια του σπιτιού με το βάρος του νόστου και τους συνειρμούς της αγάπης και της αφοσίωσης των μελών της οικογένειας. Η εικόνα του «καπνού αναθρώσκοντος» έγινε το σύμβολο par excellence διαχρονικό και παγκόσμιο της εστίας ως χώρου επιστροφής σε ένα κόσμο φροντίδας και προστασίας. Στον Φαίδρο του Πλάτωνα η κοσμική πομπή των θεών του Ολύμπου αποτελείται από τον Δία που οδηγεί δέκα θεούς και θεές του Ολύμπου μέσα από τα πλάτη του Ουρανού. Αυτή που λείπει είναι η Εστία που δεν εγκαταλείπει τη θέση της στο σπίτι ποτέ. Είναι εκεί πάντα, το κέντρο της ζωής των θνητών, σύμβολο και εχέγγυο σταθερότητας και προστασίας.

Από το τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου, συγγραφείς και καλλιτέχνες, υπο το πρίσμα της νεωτερικότητας επανεξέτασαν την έννοια του σπιτιού και αναθεώρησαν τους παραδοσιακούς συνειρμούς της. Μέσα στο κλίμα μιας γενικότερης αντίδρασης απέναντι στην πατριαρχική οικογένεια του υπερισχύοντος καπιταλισμού, στον συντηρητισμό του κοινωνικού καθωσπρεπισμού και στην διπλή ηθική της ανδρικής εξουσίας αντιπαραθέτουν την ελεύθερη έκφραση του εγώ, την αναζήτηση της προσωπικής ευτυχίας έξω από τα παραδεδομένα σχήματα, την αναθεώρηση αξιών και αρχών.

Στο πλαίσιο αυτό στα έργα που συμπεριλαμβάνονται στην ενότητα “Feels Like Home” παρουσιάζονται εικόνες ενός συλλογικού ασυνείδητου που δεν προέρχονται απαραίτητα από βιώματα της παιδικής μας ηλικίας αλλά από αυτό που αυτή συμβολίζει: την αθωότητα, την ασφάλεια, τη σιγουριά «του πρώτου σπιτιού», της μητρικής αγκαλιάς. H απελευθερωτική ορμή της φαντασίας, ενισχυμένη από την πλάνα γοητεία της ανάμνησης επενδύουν το σπίτι, είτε σαν χώρο είτε σαν ιδεολόγημα, με πλήθος σημαινόμενα και συνειρμούς.

Τονίζεται η ιδιωτικότητα ως ουσιώδες συστατικό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της προσωπικής έκφρασης και ελευθερίας αλλά και ως αντίπαλο δέος στην σκληρότητα και την αδιαφορία του δημόσιου βίου, και παρουσιάζεται το σπίτι ως χώρος υπαρξιακός, μεταφορά για την ανθρώπινη ανάγκη του ανήκειν, αλλά και τη μεταφυσική αναζήτηση της εστίας, του κέντρου.

Τέλος γίνεται αναφορά σε εναλλακτικά «σπίτια» (φυλακές, σανατόρια, πρόχειρα καταλύματα αστέγων κ.α.) που ανατρέπουν τις θετικές συνδηλώσεις του όρου αλλά δεν παύουν να αποτελούν καταφύγιο για όσους τα κατοικούν. Η τέχνη άλλωστε, ως αντίλογος στο εφησυχαστικό πρότυπο του ισοπεδωτικού λόγου της εξουσίας, πάντα καθρεφτίζει τον Άλλο και το Αλλού.

Επιμελητική ομάδα Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

Κλιματική κρίση

Ενότητα 3

Γη και ύδωρ. 

Μια φράση που από την αρχαιότητα συμβολίζει την πλήρη υποταγή στον κατακτητή. Η ανθρωπότητα από ποιον έχει κατακτηθεί άραγε και πού έχει παραδοθεί;  Ποια πραγματικότητα, ποια αίτια και ποια φαινόμενα «ορίζουν» σήμερα το νερό και τη γη; Πώς έχει κατακτήσει τη γη η ανθρωπότητα, πώς έχει εκμεταλλευτεί τους καρπούς της;

Η κλιματική κρίση είναι πλέον παγκοσμίως αισθητή, όσο επίσης υπήρξε και αναμενόμενη. 

Η μνήμη της γης και τα τραύματά της δεν έγιναν από κανέναν άλλο, παρά εμάς, που σήμερα ζούμε στην εποχή του λεγόμενου «ανθρωπόκαινου», έχοντας πια την εμπειρία του δημιουργήματός μας και παρατηρώντας τη μη αναστρέψιμη εξέλιξή του.

Στην ενότητα αυτή, κάθε έργο/στοιχείο είναι και μαζί ένα στοιχειό: είναι η φωτιά που καίει πόλεις και δάση, είναι η κάθε η καλλιέργεια –η πιο αρχαία και επαναστατική τεχνολογία- και οι φυσικές και κοινωνικές της προεκτάσεις, είναι τα απομεινάρια της εργασίας μας πάνω στη γη, το κάθε μας πέρασμα, κυριολεκτικό ή μεταφορικό πάνω από το έδαφος της ύπαρξής μας.

Επιμελητική ομάδα MOMus - Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης

MOMus
MODERN

Κολοκοτρώνη 21
Σταυρούπολη
56430, Θεσσαλονίκη
2310 589141-3
Fb MOMusModern

MOMus Contemporary

Εγνατίας 154 (εντός ΔΕΘ-Helexpo)
54636, Θεσσαλονίκη
2310 240002
Fb MOMusContemporary

MOMus
Photography

Αποθήκη Α', Προβλήτα Α, λιμάνι
Ναυάρχου Βότση 3
54625, Θεσσαλονίκη
2310 566 716
Fb MOMusPhotography

MOMus
Experimental

Αποθήκη Β1, λιμάνι
ΤΘ 10758
54110, Θεσσαλονίκη
2310 593 270
Fb MOMusExperimental

MOMus
Alex Mylona

Πλατεία Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο,
10554, Αθήνα
210 3215717
Fb MOMusAlexMylona