Κλιματική κρίση

Ο κύκλος της ζωής και της φύσης, ο μύθος και οι φανταστικές ιστορίες τροφοδοτούν τον προσωπικό κώδικα επικοινωνίας του Γυπαράκη, ο οποίος είναι πολυσύνθετος τόσο κατασκευαστικά όσο και εννοιολογικά. Συνδυάζοντας μεταβιομηχανικά υλικά (οικοδομικό σύρμα, σίδερο, λάστιχο, βραστήρες, υαλοβάμβακα κ.ά.) με φυσικά στοιχεία (νερό, χώμα, φωτιά, αιθέρια έλαια, ήχο κ.ά.) δημιουργεί εγκαταστάσεις και κατασκευές που επενεργούν στο μεγαλύτερο μέρος των αισθήσεων του θεατή (όραση, αφή, ακοή, όσφρηση).Με τις εγκαταστάσεις του, που διαμορφώνονται ανάλογα με τον εκάστοτε χώρο, ισορροπεί μεταξύ πραγματικού και φανταστικού, υποβάλλοντας στο θεατή συνειρμικές εικόνες από το χώρο του ατομικού και του συλλογικού ασυνείδητου. Μεταλλάσσει οργανικές φόρμες σε γλυπτικές και, αντίθετα, προσδίδει σε αναγνωρίσιμα αντικείμενα της καθημερινότητας πλαστικές ιδιότητες του φυσικού κόσμου, όπως το συρμάτινο φόρεμα που μεταμορφώνεται σε δέντρο.

Το φωτογραφικό έργο της Χρύσας Νικολέρη φέρει ένα ιδιαίτερο φορτίο, αυτό της τοπικής και συνάμα υπερτοπικής δυναμικής που τόσο η ίδια αγαπούσε. Η φωτογράφος έχει απλόχερα αφήσει -τόσο η ίδια όσο και η γνωστή φωτογραφική οικογένεια Νικολέρη- επί δεκαετίες στην Θεσσαλονίκη μια καλλιτεχνική παρακαταθήκη ανεκτίμητη, αποτελούμενη από καταγραφές, πορτραίτα και ιστορικά στιγμιότυπα.

Το έργο της Νικολέρη σε όλο του φάσμα, χαρακτηρίζεται από κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, με έντονο το ανήσυχο βλέμμα της και το αφαιρετικό της στυλ, τους ιδιαίτερους κι ενίοτε απόκοσμους χρωματισμούς, το κυρίαρχο δυναμικό φως των συνθέσεων. 

Α.Λ.

“Θέλω με τα πιο φτωχά να φανερώσω· να αποκαλύψω με το τίποτα”, έχει γράψει ο ζωγράφος Τάσος Χρηστάκης, που το 1990 θα ασχοληθεί με την σχεδιαστική μετάπλαση του άσπρου του χαρτιού σε φως που προβάλλει εκτυφλωτικά μέσα από έναν δουλεμένο με το κάρβουνο σκοτεινό περίγυρο. Ταυτόχρονα καταπιάνεται και με την γλυπτική αποτύπωση της ίδιας ιδέας, σε μια σειρά από επίτοιχα ξύλα με καμμένες επιφάνειες, όπου η ρεαλιστική παρουσία του μαυρισμένου ξύλου μετουσιώνεται χάρη σε μια τεχνική επεξεργασία μέσα από την οποία αναδύεται η εννοιολογική διάσταση του έργου.

Εδώ το κάρβουνο, από σχεδιαστικό μέσο, μετατρέπεται σε ανάγλυφη ματιέρα πάνω στην οποία το φως δημιουργεί μια πολλαπλότητα αντανακλάσεων. Αυτό το τριμμένο κάρβουνο, στοιχείο έσχατης αποτέφρωσης, χρησιμοποιείται για να πλαισιώσει και να αναδείξει μια φωτιά που εσωτερικά συνεχίζει να καίει. Λιτότητα των εκφραστικών μέσων και λακωνική διατύπωση από τις οποίες απορρέει μια σημασιολογική αμφισημία, καθώς η φλόγα που κατακαίει τα βαθύτερα στρώματα του ξύλου μπορεί να ιδωθεί σαν στοιχείο καταστροφής της ζωοδότρας φύσης, αλλά και σαν σύμβολο της ζωής που εξακολουθεί να εμπεριέχεται στη γη σε μια κατάσταση εν δυνάμει, αλλά ικανή να αναγεννήσει ένα ολόκληρο καμένο δάσος. Είναι η ζωή που υποβαστάζει τη μορφή, και αυτή η δύναμη της αναγέννησης αντιπροσωπεύει την φωτεινή ελπίδα μέσα σε έναν κόσμο που απειλείται από οικολογική -και όχι μόνο- καταστροφή.

Κ.Τ.

Το μεγάλων διαστάσεων έργο με τίτλο Η πέτρα, ένα από τα αγαπημένα θέματα του Σωτήρη Σόρογκα, αποτελεί ταυτόχρονα και μια εντυπωσιακή αποτύπωση κάποιων από τις βασικές ποιότητες της τέχνης του: σχεδιαστική δεινότητα, ασκητική λιτότητα στη χρήση των ζωγραφικών του μέσων και εστίαση στην απόδοση του φωτός, είναι τα μέσα με τα οποία ο καλλιτέχνης πλάθει αριστοτεχνικά κάθε μικρό κομμάτι του ορυκτού κόσμου. Ευαίσθητος σε όλη την πνευματικότητα που μπορεί να κρύβει η δυαδικότητα ανάμεσα σε φθορά και αφθαρσία, ο καλλιτέχνης στην πραγματικότητα πραγματεύεται μια βαθύτερη οντολογική σχέση, αυτήν του ουσιαστικού είναι των πραγμάτων με το εφήμερο ενός γίγνεσθαι. Και η απλή ογκοπλαστική καταγραφή ανάγεται σε συμπύκνωση στοχαστικότητας, υπαινικτική αναφορά σε βασικά υπαρξιακά προβλήματα που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο.

Όπως αυτή η μετέωρη πέτρα, σεληνιακό τοπίο που αιωρείται χωρίς ίχνος ζωής πάνω σε ένα απροσδιόριστο άσπρο φόντο, σε μια σιωπή ανησυχητική που ηχεί σαν επικρεμάμενη απειλή μιας επερχόμενης καταστροφής ή σαν προάγγελος καθολικής ερήμωσης, αν ο άνθρωπος συνεχίσει να μην σέβεται και να ρυπαίνει αλόγιστα τη μάνα γη του.

 Κ.Τ.

Ο Άλαν Σεκούλα διεύρυνε τις καλλιτεχνικές χρήσεις της φωτογραφίας συνδυάζοντας πρακτικές της εννοιολογικής τέχνης με πρακτικές της φωτογραφίας ντοκιμαντέρ, σε φωτογραφικές εγκαταστάσεις που απαρτίζονται από φωτογραφικές εκτυπώσεις, προβολές διαφανειών, ηχογραφημένες ομιλίες, γραπτές μαρτυρίες και κείμενα. Μέσα από το πολιτικό του έργο εστιάζει στον τρόπο που η καπιταλιστική οικονομία, η βιομηχανία και η ναυτιλία επιδρούν στην καθημερινή ζωή απλών ανθρώπων, εργατών και κοινοτήτων. Το Μεσαίο πέρασμα αποτελεί το τρίτο από τα εννέα κεφάλαια του μεγαλύτερου φωτογραφικού έργου Ιστορία Ιχθύων. Το έργο αυτό έχει διπλή μορφή: αφενός ως μια φωτογραφική εγκατάσταση αναπτυγμένη σε εννέα μέρη με φωτογραφικές εκτυπώσεις, προβολή διαφανειών και κείμενο κι αφετέρου ως ένα βιβλίο επτά κεφαλαίων, το οποίο διατηρεί την ίδια δομή και περιλαμβάνει επιπροσθέτως ένα δοκίμιο, γραμμένο από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, πάνω στο θέμα της εγκατάστασης: τον ρόλο των λιμανιών και της ναυτιλίας στη συγκέντρωση του κεφαλαίου και στην εκμετάλλευση των ναυτικών και λιμενεργατών. Tο Μεσαίο πέρασμα αποτελεί μια αυτόνομη ενότητα μέσα στο Ιστορία Ιχθύων, στην οποία ο Άλαν Σεκούλα, παρακολουθώντας και καταγράφοντας τη ζωή πάνω σε ένα εμπορικό πλοίο που μεταφέρει κοντέινερ από τη μία πλευρά του Ατλαντικού στην άλλη. Μέσα από την καταγραφή της φωτογραφικής του μηχανής, ο Σεκούλα βρίσκει αφορμή για να αναδείξει τις υλικές, εργασιακές και περιβαλλοντολογικές προεκτάσεις αυτού που στη σύγχρονη «παγκοσμιοποιημένη» οικονομία προσλαμβάνεται ως αφηρημένη ροή κεφαλαίου.

Σ.Σ.

Η γλυπτική εγκατάσταση του Νίκου Τρανού αναφέρεται στην ιδέα του πυρηνικού χειμώνα, δηλαδή στις κλιματικές συνθήκες που προβλέπεται ότι θα επικρατήσουν στον πλανήτη σε περίπτωση εκτεταμένου πυρηνικού πολέμου. Οι ροζ μεταλλαγμένες μορφές, κατασκευασμένες από άργιλο διαφορετικών τύπων, ψημένες και υαλωμένες στους 1.050 oC, παραπέμπουν στο χρώμα της νοσοκομειακής πτέρυγας, όπου νοσηλεύτηκαν τα θύματα ραδιενεργής δηλητηρίασης έπειτα από την πυρηνική καταστροφή στο εργοστάσιο Daiichi της Φουκουσίμα το 2011. Παρά την εκ πρώτης όψεως παραμυθένια εικόνα που παρουσιάζει, το έργο σχολιάζει τον εφησυχασμό μας, την ώρα που η κλιματική αλλαγή, που μπορεί να προκύψει από τη χρήση πυρηνικών, αποτελεί απειλή και όχι εκφοβισμό.

Τ.Π.

Το δέλτα  του Νίγηρα έχει θεμελιώδη σημασία για την οικονομία της Νιγηρίας καθώς το πετρέλαιο από αυτήν την περιοχή αποτελεί το 95% του εξαγωγικού εμπορίου της χώρας. Μεταξύ 2003 και 07, ο Τζορτζ Οσόντι δούλεψε στην περιοχή και κατέγραψε τη δραματική επίδραση που είχε η εξόρυξη πετρελαίου στο περιβάλλον και τον τοπικό πληθυσμό. Το Oil Rich Niger Delta παρουσιάζει εικόνες φτώχιας, βίας, διαφθοράς και καταστροφής που αντικατροπτίζουν την περιβαλλοντική υποβάθμιση και την φτωχοποίηση εκατομμυρίων ντόπιων σε μια από τις πλουσιότερες περιοχές της Αφρικής, ως συνέπεια της ανθρώπινης επέμβασης στη φύση. Πέρα όμως από την τραγωδία ο Οσόντι καταφέρνει να διηγηθεί με ευαισθησία ιστορίες σθένους και υπέρβασης του ανθρώπινoυ πνεύματος και αυτό διαφοροποιεί το έργο του από μια ειδησεογραφική καταγραφή ενός πολιτικού ανθρωπιστικού και περιβαλλοντικού σκανδάλου.

Α.Μ.

Ένας πολυδιάστατος καλλιτέχνης που πρωτοπορεί, πειραματίζεται αλλά κυρίως αμφισβητεί όλες τις παραδοχές της τέχνης, ο Κώστας Τσόκλης στο Οι Άγγελοι του Μέλλοντος, 2001 δημιουργεί μια μνημειακή εγκατάσταση ζωντανής ζωγραφικής που θίγει τη φιλοσοφική διερώτηση επί του ορισμού της αρετής.

Πάνω στον ζωγραφικό καμβά προβάλλονται βιντεογραφημένες ανθρώπινες φιγούρες που μέσω της αγωνιώδους προσπάθειας τους να ξεφύγουν από τον σκουπιδότοπο (εικονικό και πραγματικό) που τους κρατά δέσμιους του βρώμικου, υλικού και φθαρτού κόσμου αποτυπώνουν ένα δυστοπικό, μη βιώσιμο μέλλον. Και ενώ εικονογραφικά παραπέμπει σε ονειρικές σκηνές Ανάληψης της Αναγέννησης θεματικά μάλλον αναφέρεται στην Ομηρική Νέκυια: όπως ο Οδυσσέας διαπράττει το ένα λάθος μετά το άλλο αλλά τελικά λαμβάνει τις σωστές αποφάσεις για να έρθει η τελική κάθαρση με την κατάβαση στον Άδη έτσι και οι Άγγελοι του Μέλλοντος είναι, όπως δηλώνει ο καλλιτέχνης, «άνθρωποι που για προσωπικό ή κοινωνικό όφελος θυσιάστηκαν, λερώθηκαν, τραυματίστηκαν, είπαν ψέματα, και που τελικά όμως, αισθάνθηκαν την ανάγκη της κάθαρσης και την επιδίωξαν».

Α.Μ.

Η εγκατάσταση βίντεο Ένα κομμάτι γης μπορεί να θεωρηθεί και έργο της Land Art (μια κίνηση τέχνης που βασίζεται στην υπόθεση ότι το έργο τέχνης και το φυσικό περιβάλλον είναι αλληλένδετα στοιχεία, καθώς το έργο κατασκευάζεται από εφήμερα φυσικά υλικά). Στα τρία βίντεο που προβάλλονται εδώ, ο καλλιτέχνης αναλαμβάνει το ρόλο του «αγρότη» και «οργώνει» ένα κομμάτι γης στο οικόπεδο του πρώην στρατοπέδου Κόδρα χρησιμοποιώντας κάδο απορριμμάτων. Στη συνέχεια το ποτίζει και, μετά από λίγες μέρες, «σχηματίζει» (ή προσφέρει) μια λωρίδα πράσινης γης μέσα στο φθινόπωρο. Η ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση και τη γη, η καλλιτεχνική χειρονομία και η έννοια της τυχαιότητας συνυπάρχουν σε αυτό το έργο, το οποίο επιδιώκει να επαναφέρει στο προσκήνιο της τέχνης τη χειρωνακτική εργασία, που κατά πολλούς ανθρώπους  απουσιάζει από τη σύγχρονη τέχνη. Ταυτόχρονα, το έργο απεικονίζει ειρωνικά τον καλλιτέχνη με μια μπέρτα, ως έναν υπερήρωα.

Α.Λ.